Ο Άντριου Μπέλντινγκ από το Λονδίνο είναι ένα περίεργο άτομο. Ζει κάπου κοντά στο Γουίμπλεντον, σπουδάζει με αλληλογραφία ενώ τρέφεται κυρίως με φρουτόκρεμες (!) και πίτσες. Στα είκοσι ένα του χρόνια και ύστερα από πέντε χρόνια ενεργούς παρουσίας στον κυβερνοχώρο, ο Άντριου, φανατικός υπέρμαχος της κοινωνίας του Internet, αυτοκτόνησε. Αυτοκτόνησε ψηφιακά. Διέγραψε τη σελίδα του από το Web, έστειλε αποχαιρετιστήρια μηνύματα σε newsgroups, ξεγράφτηκε από τα listservs και ύστερα ξερίζωσε το modem του από τον υπολογιστή. Φόρεσε ένα ανοιχτόχρωμο πουκάμισο, το λευκό τζιν που ποτέ του δεν προτιμούσε και βγήκε για μια βόλτα μέχρι το καταπράσινο Χάιντ Παρκ επαναλαμβάνοντας μέσα του την ίδια φράση : "No more bits". Λίγο πριν εγκαταλείψει την ψηφιακή του ταυτότητα μου έστειλε ένα μήνυμα, ένα γράμμα γεμάτο με σχόλια τα οποία άλλοι θα ειρωνεύονταν και άλλοι θα θεωρούσαν τα πρώτα δείγματα ψηφιακού υπαρξισμού.

Το ΕΝΑ και το ΜΗΔΕΝ

Όταν ο Σαρτρ στο οντολογικό βιβλίο Τo είναι και το μηδέν προσεγγίζει τις βασικές αρχές του υπαρξισμού, προσπαθεί να διαχωρίσει το υπαρκτό από το αντικείμενο της πίστης (το οποίο τελικά και θεωρεί κάτι το αυτοπροσδιοριζόμενο, το μηδενικό). Τελικά όμως μήπως ο υπαρξισμός αφορά και τη ζωή στο Internet, όπου οι χρήστες, ως αυτόνομες οντότητες, εργάζονται και διασκεδάζουν; Ο Άντριου ήταν αυτό που λέμε κυβερνολάτρης. Υποστήριζε τόσο θεωρητικά όσο και με την καθημερινή του πρακτική πως οι αισθήσεις μας σιγά σιγά αρχίζουν να αλλάζουν καθώς καθιερώνεται η επικοινωνία μέσα από τις μηχανές. Και είχε γράψει πριν από δυο μήνες στη σελίδα του πως μια έκτη αίσθηση βρίσκεται ήδη σε σπερματική μορφή στους χρήστες του δικτύου. Παράλληλα αυτοπροσδιοριζόταν μέσα από την ψηφιακή του ταυτότητα, καθόριζε τις διαπροσωπικές του σχέσεις από ηλεκτρονικά γράμματα και από το IRC, ενώ δεν παρέλειπε να ανανεώνει τους γνωστικούς του ορίζοντες κάνοντας netsurf. Αυτός ο γνήσιος κυβερνολάτρης έφτασε στα άκρα της ψηφιολατρίας θεωρώντας τη ζωή στον κυβερνοχώρο σαν ένα ξεχωριστό εμπειρικό κομμάτι της ζωής του. Όταν διάβασε για τον κόσμο των εννοιών του Σωκράτη, με τάραξε στα μηνύματα (Έλλην γαρ) και με εντυπωσίασε με τους παραλληλισμούς του, κρίνοντας πως οι απόψεις του Έλληνα φιλόσοφου (ο οποίος τώρα τελευταία είναι πολύ must για τους Internet τύπους) για την παράλληλη ζωή που διεξάγεται σε ένα άλλο επίπεδο έβρισκαν υλική οντότητα στο Internet.

Τελικά δεν άντεξε. Πέρασε αυτό που λέμε υπαρξιακό σοκ, έκαψε το modem του και σίγουρα τώρα θα μεθάει στο Σόχο πίνοντας μπίρες (περιμένω γράμμα του με ΕΛΤΑ). Κάποια στιγμή δηλαδή δεν μπόρεσε να καταλάβει το νόημα του Internet, τη χρησιμότητα των ενεργειών του σε αυτό ενώ δεν έβρισκε ουσία στην ανθρώπινη επαφή μέσα από το πληκτρολόγιο. Κάτι σαν ένα ξαφνικό overdose Internet. Και για να λέμε την αλήθεια, όλοι όσοι καθίσαμε ώρες ατελείωτες μπροστά στις φωτεινές οθόνες ενός PC νιώσαμε μικρά κομματάκια από αυτή τη μελαγχολία. Ο Φρομ (πρωτοκλασάτος ψυχολόγος, που δυστυχώς δεν πρόλαβε το Internet) είχε αποδείξει πως κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αντέξει πάνω από τρεις μέρες την απόλυτη απομόνωση από τον άλλο άνθρωπο χωρίς να παρουσιάσει την παραμικρή ψυχική διαταραχή. Πιστεύω ότι κάπου ανάμεσα στη μοναξιά και στη μονοτονία όλοι οι φανατικοί νεαροί κυβερνολάτρες βιώνουν ένα είδος υπαρξιακής κρίσης που έχει απόλυτη σχέση και με τα κοινωνικά δεδομένα. (Τι κάνω πέντε ώρες πάνω στο μηχάνημα ο ηλίθιος;) Οι σύγχρονοι τεχνοφοβικοί στις ΗΠΑ, όταν δεν καίνε το βιβλίο του Νεγκρεπόντε, υποστηρίζουν ότι η έντονη ενασχόληση με τον κυβερνοχώρο δε θα οδηγήσει παρά στη δημιουργία μιας ομάδας ψυχασθενών και αντικοινωνικών στοιχείων.

Ο Άντριου Μπέλντινγκ φαίνεται να αισθάνθηκε μια τέτοια αδιόρατη απειλή όταν έβαλε τα ανοιχτόχρωμα ρούχα και πήγε να ταΐσει πάπιες στο πάρκο. Και μπαίνουμε στο ψητό. Είναι φυσιολογικές αυτές οι απογοητεύσεις των χρηστών; Και τελικά σπαταλάμε άσκοπα το χρόνο μας για να καταλήξουμε ένα κουβάρι από νευρώσεις μπροστά στην κουραστική οθόνη; Αναζητώντας κάποιες απόψεις στο Internet γι' αυτό το θέμα συνάντησα δυο βασικές εκτιμήσεις (είναι απίστευτο το πώς πολλαπλασιάστηκαν τα mail μου και πόσες απαντήσεις βρήκαν στα newsgroups. Το θέμα είναι καυτό, όπως θα έλεγε και ο αιμοσταγής Τράγκας). Η πρώτη θεωρεί τη συμπεριφορά του κυβερνοχρήστη φυσιολογική και θεωρεί ακόμα πιο φυσιολογική τη στιγμιαία του διάθεση να ρίξει το πληκτρολόγιο στο σκουπιδοφάγο, ενώ πιστεύει ότι αυτές οι τάσεις θα μετατραπούν σε νέες θεωρίες. Η δεύτερη (εδώ γιουχάρω) θεωρεί τον υπερβολικό χρόνο έκθεσης στο Internet (κάτι σαν τον ήλιο) επιβλαβή συνέπεια μιας ιδεολογικής κρίσης και οι υποστηρικτές της θέσης αυτής περιμένουν τους χρήστες να κλείσουν τα PC και να γυρίσουν πίσω στο φυσιολογικό γι' αυτούς τρόπο ζωής, στη γνήσια ανθρώπινη επαφή και σχέση. (Ο Ρουσό ακόμα περιμένει πάντως να επιστρέψουμε στη φύση.)

Αναλυτικά

Οι περισσότεροι θεωρούν την υπαρξιακή αυτοκριτική του πωρωμένου χρήστη ως απόλυτα φυσική και εξαιρετικά ανθρώπινη. "Μήπως δεν ξυπνάμε όλοι ένα πρωί και αναρωτιόμαστε ποιο είναι το νόημα της ζωής;" λέει μια Γαλλίδα και τη συμπληρώνει ένας Ισραηλινός φοιτητής από το Κονέκτικατ. "Καθετί σε αυτό τον επίγειο κόσμο αποτελεί κάποια στιγμή αντικείμενο κριτικής και αμφισβήτησης. Αμφισβητούμε τη δουλειά μας, το χαρακτήρα μας, την ύπαρξή μας, ακόμα και το ideability μας". (Το τελευταίο δεν το έπιασα, αλλά μου φάνηκε ωραίο!) Και προσθέτω εγώ ότι τελικά η είσοδος στον κυβερνοχώρο σίγουρα ανοίγει νέους ορίζοντες και καθιερώνει νέα δεδομένα στην επικοινωνία σε τέτοιο βαθμό, ώστε δεν μπορεί μια τέτοια θεαματική στροφή να μην έχει και κάποιες φυσιολογικές παρενέργειες. Η διεθνοποίηση των σχέσεων είναι πλέον γεγονός όσο και η δημιουργία μιας ανώριμης ακόμα κουλτούρας με καινούρια γλωσσικά επίπεδα και ολοκαίνουρια χαρακτηριστικά. Η ταύτιση με αυτή τη νέα κουλτούρα μπορεί να σε οδηγήσει πραγματικά σε σύγκρουση με τον τοίχο όταν οι φίλοι σου θα σε ρωτήσουν γιατί κλείνεσαι επί πέντε ώρες κάθε μέρα στο σπίτι και τι κερδίζεις από αυτή την πραγματικά ασυνήθιστη ιστορία. Ακόμα χειρότερα, μπορεί μόνος του ο cyber user να αηδιάσει κάποια στιγμή με όλες τις φαινομενικά απρόσωπες διαδικασίες του διαδικτύου. Είναι νωρίς για να αντιμετωπίσουμε το Internet σαν μια ολοκληρωμένη πρόταση ζωής —ναι—, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ο κυβερνοχώρος αποκόπτει το χρήστη από τον έξω κόσμο ούτε και ότι το μοιραίο φιλοσοφικό κενό πρέπει να μας οδηγεί σε απομάκρυνση από τις εξελίξεις. Και θα είναι αρκετά κοντόφθαλμος ο περιορισμός της ψηφιακής ανάλυσης στα προβλήματα υλικής επικοινωνίας, περιορισμός τόσο στη σκέψη όσο και στη λαϊκή αντίληψη που επιβάλλεται γοργά από τις συντηρητικές δυνάμεις σε πολλές χώρες. (Ρίξτε μια ματιά στις θέσεις του Πατ Μπιουκάναν, που παραλίγο να παίξει για πρόεδρος των ΗΠΑ.)

Οι αντίπαλοι αυτής της σκέψης που αντιμετωπίζει την απομόνωση του χρήστη (έστω και για λίγες ώρες) ως φυσική, αντιπαραθέτουν την επιστροφή σε πιο βατές και παραδοσιακές έννοιες, ενώ χαίρονται να ακούν για users που τα πήραν στο κρανίο και έβαλαν φωτιά στον υπολογιστή τους. "Το κενό που χαρακτηρίζει την εποχή μας δημιουργεί κενά και στην πρακτική των νέων και έτσι αρκετοί πιάνονται από τον κυβερνοχώρο και τον αντιμετωπίζουν ως λύση για τα πολύπλοκα ζητήματα της γνώσης και επικοινωνίας. Κάτι τέτοιο όμως τον βουλιάζει χειρότερα στη μοναξιά και την κοινωνική αποχή", αναφέρει ο Νικ Γουέλς (που μπήκε στο IRC για να μας ρωτήσει τι σκατά κάνουμε εκεί και πρόλαβε να μιλήσει ελάχιστα μαζί μου πριν φάει ένα ban που ήταν όλο δικό του). Σε αυτά προσθέτουν κάποιοι αρθρογράφοι του Newsweek ή του Business Week (δε θυμάμαι) και τη μοιραία έλλειψη σεξουαλικότητας στο δίκτυο αλλά και την απουσία ενός συστήματος σωματικής κίνησης. Εν ολίγοις οι τεχνοφοβικοί θεωρούν την ψηφιακή υπαρξιακή κρίση ως το βέβαιο τέλος αυτών που έχουν βάλει υπέρμετρα τον υπολογιστή στη ζωή τους, μια κρίση που δεν οδηγεί όμως πουθενά, σε κανένα καινούριο δεδομένο, αλλά απλώς σε μια επέκταση του απομονωτισμού. Στην καλύτερη περίπτωση, οι τεχνοφοβικοί θα παραδεχτούν ότι τελικά ο μέσος χρήστης του κυβερνοχώρου είναι ένα πειραματόζωο που δοκιμάζει τα μοντέλα νέων εποχών. (δηλαδή εκτός τόπου και χρόνου), ενώ θα επιμείνει ότι το να είσαι πάνω από εφτά ώρες τη μέρα στο Internet είναι το κατώφλι για το ζουρλομανδύα ακολουθώντας την πορεία Ιnternet—αποξένωση—αλλοτρίωση—κρίση—ψυχολόγος—σεξουαλικό έγκλημα—ψυχιατρείο. Γι’ αυτούς οι υπαρξιακές αναζητήσεις ενός ψηφιακού μοντέλου ζωής δεν είναι παρά ένα ευτυχές σκίρτημα ζωής που μπορεί να φέρει το χρήστη πίσω στις συμβατικές μορφές δράσης και επικοινωνίας.

Πιστεύω ότι η ματιά του χρήστη στον καθρέφτη αποτελεί και το πρώτο βήμα για να εντάξουμε την ψηφιακή λογική στη ζωή μας και να τη βοήσουμε να γίνει κατανοητή από όλους. Ανάμεσα σε υπαρξιακές κρίσεις και υπαρξιστικές αναζητήσεις —προσοχή, καμιά σχέση μεταξύ τους οι δυο έννοιες— διαμορφώνεται και μια καινούρια νοοτροπία. Αν ένα πρωί ξυπνήσατε νιώθοντας απέχθεια για τον εαυτό σας που σπαταλάει ώρες μέσα στο διαδίκτυο, τότε είστε σε θέση να λάβετε θέση σε μια νέα εξελικτική διαδικασία, να απαντήσετε στα ερωτήματά σας ψηφιακά μοιραζόμενος τις σκέψεις σας με άλλους χρήστες. Η καταπολέμηση της Internet–μοναξιάς μέσα από το ίδιο το Ιnternet μπορεί να αποδειχτεί ένα έξοχο δείγμα της δυναμικής του κυβερνοχώρου. Άλλωστε οι νέες ιδέες πάντα πηγάζουν από την προβληματική της κάθε εποχής. Δε σηκώθηκε ο Μαρξ ξαφνικά να μιλήσει για την υπεραξία και το σοσιαλισμό. Τον έσπρωξαν τα δεδομένα της βιομηχανικής επανάστασης. Και ούτε ο Σαρτρ ξύπνησε ένα πρωί για να ανακαλύψει την υπαρξιστική φιλοσοφία. Τον βοήθησαν οι φαινομενολογίες του Χούσερλ και Χάιντεγκερ. Η νέα φιλοσοφική μας ανακάλυψη δεν αποκλείεται να βρίσκει "πάτημα" στην ανθρώπινη μοναξιά και αποξένωση, αυτή που η τεχνολογική γενίκευση θα φέρει.

Μια εύκολη απάντηση για τα ψηφιακά υπαρξιακά ερωτήματα θα ήταν να προτείνουμε τη μετριασμένη και εκλογικευμένη χρήση του δικτύου. Αλλά δεν την προτείνουμε καθόλου. Το θέμα, άμεσα συνυφασμένο με το γενικότερο ζήτημα της επικοινωνίας, δε νομίζω ότι πρέπει να προκαλεί πανικό (ιδίως στους μη μυημένους) αλλά ούτε και κατάθλιψη στους φανατικούς χρήστες. Δείτε και την ταινία "Αναμείνατε στο ακουστικό σας" (Denise call up) ή διαβάστε και το Generation-X, που δεν έχουν σχέση με τους υπολογιστές, που αποδεικνύουν όμως ότι η ευτυχής στιγμή και η ατομική ολοκλήρωση δεν κατακτιέται μόνο με την παλιά καλή συνταγή, ακόμα και όταν οι αυτοκριτικές γίνονται σκληρότερες και από την ίδια την αποτυχία. Όσο για τον Άντριου, πάω στοίχημα ότι θα επιστρέψει και τότε θα σας δώσω τη νέα του e-mail address για να τα λέμε όλοι μαζί.